همه با هم - ايده پردازي براي فرهنگسازي

به گزارش همه با هم ،طبق روال سایت حرف تو به منظور ارتقای سطح بینش مخاطبان خود هر هفته کتابی را معرفی مینماید که این هفته کتاب پر محتوا و کاربردی" ايده پردازي براي فرهنگسازي" را به مخاطبان عرضه می‌نماید.

مشخصات کتاب:

ايده پردازي براي فرهنگسازي

دکتر حسن بنيانيان

انتشارات سوره مهر

چاپ سوم/ 1388ش/ 2500نسخه

پالتويي/208ص/ شوميز

شابک: 9ـ504ـ506ـ964ـ978

قيمت: 3200تومان

نويسندة کتاب به اين نکته اشاره ميکند که در کنار فراهم بودن محيط لازم براي توليد اثر هنري، داشتن ايده‌هاي نو و مؤثر و منطبق با گرايشهاي ديني و انساني، اهميت حياتي دارد. مفاهيم عميقاً انساني و اخلاقي اسلام، زمينة گستردهاي براي بارور کردن ذهن هنرمندان است اما مشکل در بيان ملموس و اثرگذار آنهاست. بنيانيان معتقد است که «ما يک معضل بزرگ داريم؛ اينکه مفاهيم بلند ارزشي در اسلام، براي ما بسيار ذهني و دستنيافتني تلقّي ميشود زيرا ميگوييم که اصل دين و قرآن نازل شده و نميشود آن را به صورت ساده و قابل فهم و هضم درآورد. حتّي روحانيون هم که اين مطالب را مطرح ميکنند،‌ در بيان آنها هم اين مفاهيم براي انسان دستنيافتني جلوه ميکند و طوري حرف ميزنند که فقط خواص را مخاطب خود ميدانند، آن هم بعد از چهلسالگي!»

اما اديان الهي و مخصوصاً اسلام، براي اين نازل شدهاند که مردم را در اين دنيا به مسيري هدايت کنند که هم دنيايشان تأمين بشود و هم آخرتشان. اسلام براي همة شئون زندگي فردي و اجتماعي در تمام سطوح سني راهکار دارد و اگر قرار باشد اين راهکارها براي مردم عادّي، قابل دسترس و فهم و اجرا نباشند، فايدة اسلام چيست؟ به قول نويسندة کتاب، «مثلاً جواني که در بيستسالگي ميخواهد ازدواج کند بايد با همين راهکارها و دستورات اسلامي به قطعيت در تصميمش برسد. حال چگونه با بيان کلّي و دستنيافتني از دين ميتواند تصميمي منطبق بر دستورات ديني بگيرد؟ در اين ميان، آن معارف ديني را بايد با تمثيلها و نمادپردازي برسانيم به تصميمگيري يک جوان در شرايط روز».

بخشي از اين خلأ موجود ميان راهکارهاي اسلام و کاربردي شدن آنها در جامعه را بايد با هنر پُر کرد. کتاب «ايده پردازي براي فرهنگسازي» که مجموعهاي گردآمده از درسهاي گفته شده در کارگاههاي آموزشي رويش است، مدعي چنين رسالتي نيست که بخواهد اين خلأ را پُر کند اما راه را به هنرمندان جواني که ميخواهند داستان بنويسند يا فيلم کوتاه بسازند، نشان ميدهد و آنان را به عمق جامعه و به لايههاي مختلف فرهنگي ميبرد و نشانشان ميدهد که اين جامعه و اين فرهنگ، در کجاها مشکل دارد و چه معضلاتي به وجود آمده و چرا. اين، کتاب سرنخهاست.

بنيانيان درباره پديد آمدن اين کتاب ميگويد: «چون اين خلأ را حس ميکردم، ‌خودم راه افتادم در استانها در قالب طرح رويش، گفتم جلسة اول را خودم ميخواهم تدريس کنم. در اين کلاسها به جاي حرفهاي کلّي زدن، شروع کردم تجربياتي را که طي سالها و در موقعيتهاي گوناگون به دست آورده و در ذهن داشتم، بيان کنم. گفتم اين ارزشي که در فرهنگ ما هست و بر آن تأکيد ميکنيم، مصداقش را من به اين صورت ديدهام. شما اينها را پردازش کنيد براي مثلاً يک فيلم کوتاه يا يک داستان. بعد از آنکه ما اين دوره را در استانها تمام کرديم و اين بحثها مطرح شد، ‌دوستان گفتند از اين کلاسها خيلي استقبال شده و خوب است محتواي آنها تبديل به کتاب شود. که شد اين کتاب.»

کتاب ايده پردازي براي فرهنگسازي در شش بخش تنظيم شده است. بعد از مقدمه، اولين بخش به هنر و هنرمند اختصاص دارد و موضوعاتي همچون نسبت فرهنگ با هنر، تأثير هنرمند در فرهنگ جامعه، اصالت هنرمند در هنر سفارشي، درمانگري آثار هنري، مسئلة الگو براي ايدهپردازي، آفات جشنوارهها، توسعه معنويت در هنرمندان و ضرورت علم در عرصة هنر، و... را مطرح ميکند. اغلب اين موضوعات، مباحث دامنهداري هستند که دغدغة ذهني دستاندرکاران هنر و توليد آثار و محصولات هنرياند و متأسفانه به آنها کمتر پرداخته ميشود در حالي که موضوعاتي اساسي به شمار ميروند.

در بخش بعدي کتاب، با عنوان «جايگاه هنرمندان در پيشبرد و توسعة کشور»، با اين توضيح که نقش هنرمند، تنها توليد آثاري براي پُر کردن اوقات فراغت نيست، اين موضوعات مطرح شدهاند: نقش فرهنگ در پيشرفت و توسعة کشور، شناخت ارزشهاي اصيل، افزايش نقش هنرمندان در توسعة کشور، فعاليتهاي مخرّب ناشناخته.

در بخش سوم کتاب که دربارة نقش هنر و هنرمند در اصلاح فرهنگ عمومي است، نويسنده موضوعاتي همچون تقويت انگيزة کاري در افراد از طريق محصولات هنري و به ويژه فيلم کوتاه، استفاده از ذخاير فرهنگي در توليد فيلم کوتاه، نشان دادن فاصله بين باورها و رفتارها به قصد اصلاح ديدگاهها و تبيين نتايج گناه، و ضرورت توجه داشتن به منافع کوتاهمدّت در کنار منافع بلندمدّت را پيش ميکشد. در اين بخش به اين موضوع مهم اشاره شده که تحولات فرهنگي، در هيچ کجاي دنيا مانند ايران اهميت ندارد زيرا نظام سياسي ايران منوط به پشتيباني اکثريت مردم است و اين مردم وقتي از نظام حمايت ميکنند که آن را واجد گرايش ديني و مذهبي همهجانبه ببينند و نيز اينکه اهداف آرماني جامعه، فرهنگي است. ضمن آنکه انقلاب اسلامي، اساساً انقلابي فرهنگي بوده و موفقيتهاي نظام نيز به واسطة انگيزههاي ديني و فرهنگي جامعه و نخبگان به دست آمده است.

اما از ديدگاه نويسنده از اين امکان درست استفاده نشده، به چند علّت: «يکي عدم درک درست و کامل بخشي از مسئولين از مقولة فرهنگ است و ديگر، دامن زدن هر چه بيشتر به نيازهاي مادّي در جامعه و سوم، استفاده از درآمد نفت و غافل ماندن از امکانات و داشتههاي غني فرهنگي و هنري، و در نهايت، ضعف مزمن دستگاههاي متولّي امر فرهنگ.»

«رسالت هنر در حفظ و انتقال سنّتهاي اصيل فرهنگي» عنوان بخش چهارم اين کتاب است که به رسالت هنرمند در اين زمينه توجه ميکند و ايدههايي را براي استفاده در توليد محصولات هنري پيشنهاد مينمايد.

در بخش پنجم، نقش هنر در حل مسائل فرهنگ تخصصي ـ در اينجا منظور آموزش و پرورش است ـ مطرح ميشود و نويسنده که مدّت زيادي را در آموزش و پرورش مسئوليت داشته، با تأکيد بر اهميت بنيادين نظام تعليم و تربيت، ايدههاي مختلفي در اين زمينه به مخاطب ارائه مينمايد.

در بخش پاياني هم نويسنده به نقشي که آثار هنري در پيشرفت اقتصادي کشور ميتوانند ايفا نمايند، ميپردازد. اين نقش از طريق فرهنگسازي در حوزة فرهنگ تخصصي اقتصاد صورت ميگيرد.

***

کتاب ايده پردازي براي فرهنگسازي، چنان که اشاره شد، کتابِ سرنخهاست و از اين زاويه اگر مورد توجه و مداقه قرار گيرد، در بارور شدن ذهن خلاق هنرمندان جوان بسيار مؤثر خواهد بود. در جهان امروز که هر گروه و جرياني مترصد نفوذ و تسلّط بر ذهن نخبگان و بخصوص هنرمندان است، وظيفة دستگاههاي فرهنگي و همة دلسوزان فرهنگ ديني و ايراني است که هوشياري لازم را به جوانان هنرمند بدهند تا در شناخت راه از بيراه و بازگشت به خويشتن و شناخت هويت اصيل خود، توانمند شوند. اين نظر نويسندة کتاب که بايد از کلّيگويي دست برداريم و مصاديق و نمونههاي ملموس و امروزي را بيان کنيم، دقيق و درست است. به قول او، «يک جوان بايد بفهمد که دينداري معنياش کجاست؟ وقتي ماجراي حر را براي او ميگوييد، جوان تحت تأثير قرار ميگيرد از آن آزادگي و شجاعت، اما نميداند که امروز چگونه ميتوان حرّ بود. ميتوان حرّ بودن در جهان امروز را چنين برايش تبيين کرد که همان وقت که سال سوم دانشگاه صنعتي شريف هستي، و از آمريکا برايت دعوتنامه ميفرستند که به جاي اينکه انقلاب اسلامي و ملّت خودت را ياري کني، بيا با ما باش، اگر نه گفتي، حُرّ هستي. به همين سادگي!»

يکي از بهترين فيلمهاي جشنوارۀ رويش امسال، فيلمي بود دربارة الگوي صحيح مصرف. آن فيلم بر اساس يکي از ايدههاي اين کتاب ساخته شده بود:

«يک ايده سادهاي بود. در کوچه پس کوچههاي جنوب شهر، بچّهها در کوچه فوتبال بازي ميکنند،‌ آن وسط هم فاضلاب که از خانهها وارد کوچه ميشود. از پشت پنجره هم يکي به اينها دشنام و ناسزا ميدهد که برويد خانههايتان، بعد از ظهر است، ميخواهيم بخوابيم. چند قدم آن طرفتر، يک دبيرستان است که درِ آن قفل خورده. زمين واليبال و بسکتبال هم دارد. کسي به اين فکر نميکند که درِ آن دبيرستان را باز کند تا اين بچّهها بروند آنجا بازي کنند. فيلم کوتاهي که بر اين اساس ساخته شده، ماجرايش در کردستان ميگذرد. آخرش يک ديوانه ميآيد توپ را بر ميدارد و ميزند به هوا و توپ درست ميافتد در حياط مدرسه! بچهها دنبال توپ که ميروند ميبينند حياط مدرسه، زمين بازي است و همان جا بازي ميکنند.»

کتاب ايده پردازي براي فرهنگسازي يک کتاب کلاسيک نيست اما توانسته است با مخاطبان خود ارتباط خوب و نسبتاً عميقي برقرار کند و آثار اين ارتباط به مرور در محصولات فرهنگي و هنري توليدشده توسط هنرمندان جوان آشکار خواهد شد؛ مثل همين نمونة بالا. شايد يکي از علل موفقيت اين کتاب، همين غيرکلاسيک بودن آن باشد زيرا با روحية جوانان سازگاري بيشتري دارد. اما بايد گفت که خود فکر «ايده پردازي براي فرهنگسازي» يک ايده نو بوده است و احتمالاً با در نظر داشتن اين موضوع که امروز بيش از هر چيز، به «چريک فرهنگي» احتياج داريم تا با کمترين هزينه و نيرو، بيشترين تأثير و نتيجه حاصل شود.

حسن بنيانيان، متولد1332ش. شهر اصفهان و داراي تحصيلات مهندسي ساختمان؛ کارشناسي ارشد برنامهريزي توسعۀ اقتصادي و دکتراي مديريت دولتي ميباشد و تاکنون علاوه بر تدريس، سمتهايي از جمله رئيس نوسازي مدارس استان اصفهان؛ رئيس سازمان برنامه و بودجۀ اصفهان؛ مشاور امور مناطق سازمان برنامه و بودجۀ کشور؛ معاون وزير آموزش و پرورش و رئيس سازمان نوسازي مدارس کشور؛ معاونت فرهنگي، آموزشي و پژوهشي سازمان مديريت و برنامهريزي کشور؛ عضو شوراي مشورتي شوراي انقلاب فرهنگي؛ عضو شوراي هنر شوراي انقلاب فرهنگي؛ عضو کميتۀ فرهنگي شوراي تشخيص مصلحت نظام و... را عهدهدار بوده است. وي از سال 1380ش. به عنوان رياست حوزۀ هنري سازمان تبليغات اسلامي مشغول به فعاليت ميباشد. از تأليفات وي ميتوان از کتابهاي «فرهنگ توسعه» (خط مشيگذاري در فرهنگ توسعه)؛ «فرهنگ در مديريت توسعۀ اسلامي» و مقالاتي چون «پيوست فرهنگي؛ کليد رفع مظلوميت از فرهنگ»؛ «بوروکراسي؛ آثار و پيآمدها»؛ «آسيبشناسي انقلاب اسلامي» و... نام برد. اين گزارش بر اساس مصاحبهاي که با ايشان انجام گرفته، تنظيم شده و تمام نقل قولهايي که از ايشان در اين متن ذکر شده، برگرفته از همان مصاحبه است.